Goed onderhoud van het klein-religieus erfgoed is van belang om het voor de toekomst te kunnen behouden. Dat klinkt logisch, maar is niet altijd even makkelijk. Soms worden objecten goedbedoeld toch verkeerd behandeld. Onze partner de Monumentenwacht Limburg geeft regelmatig tips voor goed onderhoud. 

 

Goed hout is goud waard

Jezus stierf aan het kruishout. Uit historisch perspectief is het dan ook geen wonder dat veel kruisen van hout zijn gemaakt. Hout is vooral een veelzijdig en goed te bewerken bouwmateriaal dat altijd in ruime mate voorhanden is geweest. Daarom werden corpussen vanouds uit hout gesneden. Hout wordt daarnaast gebruikt voor daken, vloeren, wanden, kozijnen, deuren, luiken, sierlijsten, klokkenstoelen en meubels. 

Om de kans op houtaantasting zo klein mogelijk te maken, zijn drie zaken van belang: kies hout van goede kwaliteit, voorkom dat houten onderdelen vochtig of nat worden en zorg voor voldoende ventilatie. Hardere houtsoorten zijn beter bestand tegen aantastingen dan zachte. Ook wordt hout uit het midden van de boom (kernhout) minder snel en intensief aangetast dan hout aan de buitenkant (spinthout). Hoe minder de kwaliteit van het hout, des te belangrijker zijn de twee andere maatregelen.

Sommige inlandse houtsoorten zijn sterker en weersbestendiger dan andere. Het duurzame en taaie eikenhout blijft ook onbehandeld goed en krijgt dan een rafelig oppervlak en kleurt grijs. Rotten doet het nauwelijks. Ook beuken- en essenhout gaan lang mee. Langzaam gegroeid grenenhout, afkomstig van de grove den, is vanwege zijn fijndradige structuur en vettige, waterafstotende kwaliteiten veel gebruikt voor kozijnen. Vurenhout (van sparren) is niet erg geschikt voor buitentoepassingen, zeker niet op plaatsen waar de elementen vrij spel hebben. Daarvoor komt eerder het duurzame, maar ook dure, western red cedar uit noordwest Amerika in aanmerking. Goed en duurzaam hout is vaak duur. Vaak is tweedehands kwaliteitshout een betere optie. 

Als hout langere tijd vochtig blijft, gaan er schimmels op en in groeien. Het hout gaat dan rotten, waarbij het zijn samenhang en sterkte verliest. Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller het rottingsproces verloopt. De meeste houtsoorten die buiten gebruikt worden moeten door schilderen, beitsen of verduurzamingsmiddelen tegen vochtindringing beschermd worden. Vooral verbindingsnaden en uiteinden moeten goed met lijm of verf worden gevuld. Repareer kleine beschadigingen met een geschikt vulmiddel, bij voorkeur op tweecomponentenbasis.

Ventileren is belangrijk om te voorkomen dat er een vochtig of broeiend klimaat ontstaat. Daarin ontstaan namelijk niet alleen schimmels, maar het trekt ook houtborende insecten aan. De diverse soorten (vliegende) kevers leggen op zulke plaatsen eitjes waaruit zich larven ontwikkelen die zich met hout voeden. Hoe meer gangen zij vreten, des te meer de sterkte van de constructie wordt ondermijnd. Naast de gewone houtworm, die voornamelijk in spinachtig naaldhout voorkomt, zijn de bonte knaagkever (eikenhout) en de huisboktor (droog naaldhout) berucht.

Behalve gaatjes en gangetjes in het hout, kunnen hoopjes boormeel en knagende geluiden wijzen op aanwezigheid van houtboorders. Geen reden voor paniek, wel om in actie te komen. Als het een beginnende aantasting betreft, is deze eenvoudig te bestrijden met waterige oplossingen met verdelingsmiddel (te verkrijgen via internet). Ze kunnen eenvoudig met een kwast of drukspuit worden opgebracht. Behandel kleine objecten zoals een corpus of bidstoel helemaal. Als slechts een deel van een groter geheel is aangetast, bijvoorbeeld één balk in een kapconstructie, behandel dan die balk en zijn directe omgeving. Het heeft in zo’n geval geen zin om de volledige constructie te behandelen. Zie erop toe dat bij herstelwerkzaamheden aangetast materiaal wordt afgevoerd uit de directe omgeving.

Bij verder gevorderde aantastingen zijn meer ingrijpende maatregelen nodig. Daarvoor kunnen diverse gespecialiseerde bedrijven ingeschakeld worden. Het is echter ten zeerste aan te bevelen om eerst onafhankelijk advies te vragen, bijvoorbeeld bij uw Monumentenwacht. Houtaantastingen moeten altijd serieus worden genomen, maar een commercieel bedrijf stelt de situatie nog wel eens erger voor dan die in werkelijkheid is.