Leenderkapel

KapelLeenderkapelLandgraaf

Leenderkapelweg
6370 AA Landgraaf
Bekijk op Google Maps
leenderkapel-schaesberg1.jpg
leenderkapel-schaesberg2.jpg
leenderkapel-schaesberg3.jpg
leenderkapel-schaesberg4.jpg
leenderkapel-schaesberg5.jpg
leenderkapel-schaesberg6.jpg
leenderkapel-schaesberg7.jpg

De kapel van O.-L.-Vrouw van de berg Karmel (of Carmel) in Landgraaf-Leenhof werd zeer waarschijnlijk tussen 1637 en 1644 gebouwd op de Leenderberg en genoot spoedig een grote belangstelling. Hoe de kapel tot stand is gekomen is niet met zekerheid bekend, maar het staat buiten kijf dat er een verband is met de Mariaverering van het stichtersechtpaar Johan Frederik van Schaesberg (1598-1671) en Ferdinanda van Wachtendonk (1608-1644), de in het vlakbij gelegen Kasteel Schaesberg woonden. Tussen 1633 en 1639 bezocht dit echtpaart herhaaldelijk het Mariaheiligdom Scherpenheuvel (B). Ferdinanda van Wachtendonck overleed in 1644 tijdens een bedevaart naar Kevelaer. 

Na een verflauwing van de devotie in de 18e eeuw werd de verering halverwege de 19e eeuw gerevitaliseerd. Sinds 1924 werd de verering gestimuleerd door paters montfortanen die aan de voet van de Leenderberg een rectoraatskerk hadden gebouwd. Een hoogtepunt was de toewijding van het dekenaat Heerlen aan O.-L.-Vrouw van Leenhof in 1938. 

De kapel van O.-L.-Vrouw van de berg Karmel ligt op het einde van een heuvelrug genaamd de Leenderberg. Aan de voet van de Leenderberg ligt de hoeve Leenhof. De kapel is derhalve ook bekend als de kapel van Leenhof of de Leenderkapel. De kapel staat op een open plek in een dennenbos, vlakbij de gemeentegrens met Heerlen. Rond 1900 was de helling nog vrijwel onbegroeid en kon men vanaf de Leenderkapel neerzien op het wijde dal van Heerlen. 

De kapel is bereikbaar via een stijl voetpad dat langs de voormalige parochiekerk van Leenhof loopt. Vanuit de kern Schaesberg is de kapel ook te bereiken via de Leenderkapelweg. Na huisnummer 22 loopt deze weg het Leenderbos in. Na circa 750 m bereikt men de kapel. Vanuit de Heerlense wijk Schaesbergerverld/Meezenbroek is de kapel eveneens middels een voetpad te bereiken. Het Leenderbos is een geliefd en drukbezocht wandelgebied.

De kapel is opgetrokken uit Kunrader stenen in onregelmatig verband. Alleen de voorgevel wijkt daarvan af. Het onderste deel bestaat eveneens uit Kunraderblok, maar op circa vier meter komt een laag die uit gezaagde mergel is opgebouwd. De topgevel is opgetrokken uit rode baksteen en is rond het begin van de 20e eeuw vernieuwd. De topgevel wordt bekroond door een mergelstenen kruis. De kapel heeft een zadeldak dat met leien is belegd. Op het dak staat bovendien een smeedijzeren kruis. Het grondplan meet 4,9 x 6,4 m. De kapel bestaat uit een klein schip en een 3/8-gesloten koortje. In de dikke muren zijn vier kleine rondvenstertjes aangebracht. Het grootste deel van het licht komt echter via de deuropening in de voorgevel.

Waarschijnlijk vanwege de primitieve architectuur meende de uit Schaesberg afkomstige literator Frans Erens (1857-1935) dat de kapel mogelijk de eerste kerk in de omgeving was, later jachtkapel van Karel de Grote en tenslotte door de graven van Schaesberg geüsurpeerd.

Over de bouwgeschiedenis is vrijwel niets bekend. Op basis van de gevelsteen met het gekroonde alliantiewapen Von Schaesberg-Von Wachtendonck moet de kapel opgericht zijn tussen 1633 en 1644. In de voorgevel bevindt zich een gevelsteen met de wapens en de spreuk: 'Flos Carmeli Virgo puerpera ora pro nobis' ('Bloem van de Carmel, in barensnood verkerende maagd bidt voor ons').

Omstreeks 1847 liet de Schaesbergse kapelaan P.J. Römkens (1844-1863) de kapel restaureren. Hij schafte een nieuw Mariabeeld, een altaar, een communiebank en andere benodigdheden aan.

In 1938 werd door de pastoor van Schaesberg, de rector van Leenhof en de burgemeester van Schaesberg het 'Comité van het Leenderkapelke' opgericht, dat architect ir. F.P.J. Peutz uit Heerlen de kapel liet restaureren. Er kwam een ijzeren hek voor het beeld waardoor de kapeldeur open kon blijven en het beeld permanent zichtbaar werd. In de rechterzijgevel is thans een (vernieuwde) plaquette aangebracht met de tekst: 'Op 22 mei 1938 wijdde het dekenaat Heerlen zich hier plechtig aan de H. Maagd Maria'. Het terrein rondom de kapel, dat tot het einde van de Tweede Wereldoorlog eigendom was van de grafelijke familie Von Schaesberg, kon in 1946 door het Comité worden aangekocht.

In de jaren vijftig is de (al eerder vernieuwde) bakstenen deuromlijsting vervangen door een classicistische hardstenen omlijsting. Tevens is toen de gevelsteen met het wapen Schaesberg-Wachtendonk naar binnen verplaatst, terwijl in de buitengevel een kopie is aangebracht. Een ernstig beschadigde gedenksteen in de zijgevel van de kapel herinnert aan de toewijding van het dekenaat Schaesberg, circa 1956. Begin jaren zestig is er buiten nog een altaar geplaatst, dat echter weer spoedig buiten gebruik raakte en, op de sokkel na, verdwenen is.

In 1995 werd de kapel opnieuw geheel gerestaureerd en werd het Mariabeeld enige tijd geplaatst in de gelijknamige parochiekerk aan de voet van de berg. De kapel werd bouwkundig gerenoveerd. Tevens kreeg het interieur aandacht. In de vier raampjes kwamen non-figuratieve glas-in-loodvenstertjes. De originele polychromie met onder meer druivenranken van de gewelfribben werd gereconstrueerd. De wanden van het koortje zijn thans wit. De rest van het muurwerk is lichtblauw. Ter herinnering aan de restauratie werd in de kapel een gedenkplaquette aangebracht met de tekst: 'Onder Uw bescherming ... Dekenaat Heerlen/ Landgraaf 15-10-1995 b.g.v. restauratie'. 

Toegewijd aan

Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel

De devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel gaat terug tot de profeet Elia op de Berg Carmel in Israël.

Interieur

Beeld

Toegewijd aan: Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel

De devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel gaat terug tot de profeet Elia op de Berg Carmel in Israël.

Materiaal: hout

Het huidige beeld in de Leenderkapel is daar halverwege de 19e eeuw geplaatst. Het is niet bekend waar het beeld vandaan komt of wie het gemaakt heeft. Hoewel de kapel gewijd is aan Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel, is dit eigenlijk geen 'Carmelbeeld', maar een afbeelding van Onze-Lieve-Vrouw Hulp der Christenen. Enkele jaren geleden is het beeld door het Restauratieatelier Limburg (SRAL) in Maastricht grondig gerestaureerd. 

Publicaties
boek

Schaesberg en zijn kerk 300 jaar Petrus en Paulus Parochie

In het boek over de geschiedenis van de Petrus & Paulusparochie dat bij gelegenheid van het 300-jarig bestaan in 2000 is uitgegeven gaat Emiel Ramakers ook uitgebreid in op de geschiedenis van de Leenderkapel. Ook in eerdere historische werken over de parochie wordt de geschiedenis van de kapel beschreven.

Boek

Bedevaarten in Nederland

Bedevaarten in Nederland

In het grote standaardwerk 'Bedevaarten in Nederland' deel 3 van het Meerstensinstituut in Amsterdam is ook een paragraaf over de Leenderkapel opgenomen.

website

Leenderkapel

website Leenderkapel

Meer informatie over de kapel is te vinden op de eigen website van de kapel.

Specficaties
  • bouwjaar/geplaatst 1637-1644
  • materiaal Mergel en baksteen
  • periode volksdevotie mei - augustus
  • dakbedekking pannen